Wat is het verschil tussen peated en smoky?

Wanneer je voor het eerst een fles whisky opent en een geur van kampvuur, turf of verbrande aarde je tegemoetkomt, vraag je je misschien af: is dit nou peated, smoky, of allebei? Het korte antwoord: alle peated whisky’s zijn smoky, maar niet alle smoky whisky’s zijn per se heavily peated. In dit artikel duiken we dieper in deze veelgestelde vraag en ontrafelen we het verschil tussen “peated” en “smoky” in de wereld van whisky.

Wat betekent “peated”?

De term peated verwijst naar het gebruik van turf (peat) tijdens het droogproces van de gemoute gerst. Turf is eeuwenoude, gecomposteerde plantresten die in veenmoerassen worden gestoken en gedroogd. Wanneer men deze turf verbrandt tijdens het mouten, komt er rook vrij die fenolen bevat. Deze fenolen dringen door in de gerst en geven later — in het distillaat — de kenmerkende rokerige geur en smaak.

• Peating gebeurt dus vóór het distilleren, op het niveau van het graan.
• De mate van ‘peatiness’ wordt vaak gemeten in phenol parts per million (ppm).
  • Bijvoorbeeld: Laphroaig (ca. 45 ppm) is zwaar geturfd, Glenlivet (0 ppm) is niet geturfd.

Wat betekent “smoky”?

Smoky is een smaakterm die je proeft of ruikt tijdens het drinken van de whisky. Deze rokerigheid kan afkomstig zijn van meerdere bronnen:

• Turfrook bij het mouten (dus: peated whisky).
• Eikenhouten vaten die zwaar getoast of geblakerd zijn.
• Industriële processen zoals directe verhitting van de wash stills.
• Zelfs langdurige rijping kan bepaalde rokerige aroma’s ontwikkelen, los van turf.

Met andere woorden: “smoky” is het resultaat in geur en smaak, “peated” is het proces dat vaak aan die smaak bijdraagt.

Peated vs. Smoky: de kern van het verschil

Kenmerk	Peated	Smoky
Betekenis	Gebruikt turf bij het mouten	Heeft rokerige geur of smaak
Oorzaak	Fenolen uit turfrook	Kan komen van turf, vat, of verhitting
Technisch meetbaar?	Ja, in ppm	Nee, subjectieve ervaring
Altijd rokerig?	Meestal wel, maar intensiteit varieert	Niet altijd geturfde whisky
Voorbeeld	Ardbeg, Laphroaig, Lagavulin	GlenDronach (lichte rook), Highland Park

Hoe proef je het verschil?

Tijdens een whiskyproeverij kun je dit verschil leren herkennen door gericht te ruiken en proeven:

1. Neus: Turfrook heeft een ziltige, medicinale, soms rubberachtige geur. Rokerigheid uit hout is subtieler en doet eerder denken aan toast, gebrande suiker of haardvuur.
2. Mondgevoel: Een heavily peated whisky brandt soms licht in de keel en geeft een langdurige rokerige nasmaak. Smoky zonder peat is vaak zachter, ronder en gelaagder.
3. Vergelijking: Proef een Ardmore (mild rokerig) naast een Laphroaig (heavily peated) — het contrast maakt het verschil duidelijk.

Waarom is het verschil belangrijk?

Voor beginnende whiskyliefhebbers is dit onderscheid essentieel bij het kiezen van een fles. Veel mensen schrikken van “peat monsters” als Ardbeg, terwijl ze wél kunnen genieten van een subtiele smoky Highland whisky zoals Oban of Highland Park.

Ook voor gevorderde liefhebbers is het een sleutel tot verdieping: weten waar de rook vandaan komt, helpt je te begrijpen waarom een bepaalde whisky je zo aanspreekt — of juist niet.

Regionale invloeden

De regio van herkomst speelt ook een rol in hoe peated of smoky een whisky is:

• Islay: bekend om zéér peated whisky’s met medicinale en zeewaterachtige rook (bijv. Lagavulin).
• Highlands: vaak een balans tussen lichte rook, kruiden en fruit (bijv. Ardmore).
• Speyside: voornamelijk unpeated, al zijn er uitzonderingen (bijv. BenRiach heeft enkele peated edities).
• Campbeltown: kenmerkend door olieachtige, ziltige rook (bijv. Springbank).

Interessante feitjes voor de liefhebber

• De zwaarst geturfte whisky ooit geproduceerd is de Octomore van Bruichladdich — met soms meer dan 200 ppm!
• Rokerigheid wordt niet minder met rijping: de fenolen blijven stabiel. Maar de perceptie wordt milder naarmate andere smaken zich ontwikkelen.
• Niet elke distilleerderij mout zijn eigen gerst. Veel kopen hun geturfde mout in bij specialisten zoals Port Ellen Maltings.

Welke whisky past bij jou?

Hier zijn enkele aanbevelingen op basis van jouw smaakvoorkeur:

• Voor de nieuwsgierige beginner
  • Oban 14Y – licht rokerig, toegankelijk, perfect als kennismaking.
  • Benromach 10Y – zachte turfrook, in balans met sherry-invloeden.
• Voor de liefhebber van uitgesproken smaken
  • Laphroaig 10Y – medicinaal, jodium, turfrook.
  • Ardbeg Uigeadail – zwaar geturfd, met sherry zoetheid.
• Voor de subtiele genieter
  • Highland Park 12Y – zachte rook, bloemen en honing.
  • Springbank 15Y – olieachtig, licht rokerig, complex.

---

Conclusie

Hoewel de termen “peated” en “smoky” vaak door elkaar worden gebruikt, verwijzen ze naar twee verschillende aspecten van whisky: peated gaat over het productieproces, smoky over wat je proeft. Door dit onderscheid te begrijpen, maak je bewustere keuzes en leer je je eigen smaak beter kennen.

Bron:
Jackson, M. (2021). Whisky: The Definitive World Guide. London: Dorling Kindersley.

Whisky.com. (2022). Whisky Guide. Geraadpleegd van https://www.whisky.com