Wie ooit een glas Laphroaig of Ardbeg heeft geprobeerd, herinnert zich die eerste slok waarschijnlijk nog levendig. Een overweldigende rokerigheid, alsof je een kampvuur in je mond hebt. Dat kenmerkende aroma komt niet zomaar ergens vandaan – het is het resultaat van een eeuwenoude Schotse traditie: het gebruik van turf, ofwel peat, in het productieproces van whisky. Maar wat is peated whisky nu precies? En waarom is het zo geliefd bij de één en gevreesd door de ander?
In dit artikel duiken we diep in de wereld van peated whisky. We leggen uit wat het is, hoe het wordt gemaakt, wat je kunt verwachten qua smaak én we geven voorbeelden van iconische peated whisky’s.
Wat betekent ‘peated’?
‘Peated’ verwijst naar het gebruik van turf – een soort samengeperste veengrond – bij het drogen van de gemoute gerst tijdens het productieproces van whisky. Wanneer turf wordt verbrand, produceert het een dikke rook die doordringt in de gerst. Deze rook bevat fenolen: chemische verbindingen die zorgen voor die kenmerkende rokerige geur en smaak.
Peated whisky is dus whisky waarbij de gerst tijdens het mouten in contact is gekomen met turfrook. Hoeveel rook (fenolengehalte, gemeten in ppm: parts per million) je proeft, hangt af van de hoeveelheid turf en de duur van het droogproces.
Hoe wordt peated whisky gemaakt?
Hoewel het productieproces grotendeels overeenkomt met andere single malts, zit het verschil bij peated whisky in de mouterij:
- Mouten – Gerst wordt bevochtigd en mag ontkiemen. Dit activeert enzymen die later de suikers vrijmaken.
- Turfvuur – In plaats van alleen warme lucht, gebruikt men turfvuur om het kiemproces te stoppen. De rook van het vuur trekt in de gerst.
- Fenolen – Tijdens het roken slaan fenolen (zoals guaiacol en cresol) neer op de korrels. Deze blijven aanwezig tijdens het hele proces, tot in het glas.
Sommige distilleerderijen, zoals Laphroaig en Lagavulin, gebruiken zwaar geturfde gerst. Anderen, zoals Highland Park, kiezen voor een subtielere benadering.
Hoe smaakt peated whisky?
Peated whisky smaakt… intens. Maar “rokerig” is te kort door de bocht. Turfrook kan allerlei vormen aannemen:
- Medicinaal (denk aan jodium of pleisters – typisch voor Laphroaig)
- Kampvuur of houtrook
- Aarde of natte grond
- Zeezout en zeewier
- Teer, rubber of leer
De smaak is niet alleen afhankelijk van de hoeveelheid turf, maar ook van factoren als:
- Herkomst van de turf: op Islay bevat turf veel zeewierresten, wat zorgt voor ziltige tonen.
- Distilleerwijze: kortere of langere distillatie beïnvloedt de intensiteit van de rook.
- Rijping: vaten (bourbon, sherry) kunnen zoetheid of kruidigheid toevoegen.
Bekende peated whisky’s per regio
Hoewel Islay dé regio is voor turfwhisky, zijn er ook buiten Islay geturfde parels te vinden. Enkele voorbeelden:
🏝️ Islay
- Ardbeg 10Y – Explosief rokerig, met tonen van asfalt en citrus.
- Laphroaig Quarter Cask – Medicinaal, turfrook met zoet eikenhout.
- Lagavulin 16Y – Complex, rokerig en zacht met sherry-invloeden.
🏔️ Highlands
- Highland Park 12Y (Orkney) – Lichte rook, honing en kruiden.
- Ben Nevis Traditional – Subtiele rook met moutige ondertoon.
🇯🇵 Japan
- Hakushu Distiller’s Reserve – Fris, rokerig en kruidig met appeltonen.
🇮🇪 Ierland
- Connemara Peated – Uniek voor Ierland, met zachte rook en fruitigheid.
Persoonlijke ervaring: liefde op het tweede gezicht
Mijn eerste kennismaking met peated whisky was… overweldigend. Ik dacht dat de fles bedorven was. Een vriend schonk me een glas Ardbeg in en zei: “Ruik eerst, en stel je voor dat je op een stormachtig eiland staat, bij een knetterend vuur.”
De eerste slok was alsof ik een verkoold stuk hout likte. Maar bij de tweede, derde en vierde ontdek je lagen van complexiteit. Rook werd chocola. Medicinale geur werd ziltig zoet. Sindsdien is peated whisky niet meer weg te denken uit mijn collectie.
Is peated whisky iets voor jou?
Dat hangt af van je smaak. Peated whisky is polariserend. Sommige mensen vinden het ronduit walgelijk, anderen worden er lyrisch van. Hier zijn een paar signalen dat het (misschien) iets voor jou is:
✅ Je houdt van sterke smaken (espresso, pure chocolade)
✅ Je bent niet bang voor iets nieuws
✅ Je waardeert complexiteit en gelaagdheid
✅ Je vindt kampvuur, leer of zeegeur aantrekkelijk
Veelgestelde vragen over peated whisky
Is alle rokerige whisky peated?
Niet per se. Sommige whisky’s krijgen een rokerige toets door vatrijping, bijvoorbeeld in gebrande eiken vaten. Maar als de gerst niet met turf is behandeld, is het technisch gezien geen peated whisky.
Is peated whisky altijd zwaar rokerig?
Nee. Er zijn ‘lightly peated’ whisky’s zoals Talisker 10 of Caol Ila 12 die veel subtieler zijn dan bijvoorbeeld Octomore (de zwaarst geturfde whisky ter wereld met >100 ppm).
Wordt peated whisky minder rokerig naarmate hij ouder wordt?
Ja, deels. Fenolen vervluchtigen en de invloed van het vat wordt groter. Maar de turf blijft vaak herkenbaar aanwezig.
Conclusie: peated whisky is een wereld apart
Peated whisky is niet zomaar een drank, het is een beleving. Van het moment dat de turf wordt opgestookt tot de eerste slok uit je glas: het is een reis door geur, smaak en traditie. Het is geen whisky voor iedereen, maar wie hem weet te waarderen, weet dat een dram peated whisky soms meer zegt dan duizend woorden.
Nieuwsgierig
Ben je nieuwsgierig naar hoe peated whisky zich verhoudt tot smoky whisky?
Lees dan het vervolg:
Wat is het verschil tussen peated en smoky?
Bronvermeldingen:
Van der Sloot, E. (2023). De Whisky Dram. Whisky Gilde .
Jackson, M. (2021). Whisky: The Definitive World Guide. London: Dorling Kindersley.
Whisky.com (2022). Ratgeber Whisky – Tasting & Tips. Whisky.com. https://www.whisky.com
Recente Berichten
Kastanjehouten vaten: hype of blijvende trend? Stel je voor: je neemt een slok van een amberkleurige whisky, vol verwachting. Maar wat je proeft, is anders. Minder vanille. Meer kruiden. Een...
Wie waren de oprichters van de bekendste Islay distilleerderijen
De mythische status van het eiland Islay als whiskywalhalla is geen toeval. Achter elk rokerig glas single malt van dit ruige eiland schuilen namen van pioniers, smugglers, idealisten en zakenlieden...